Texasdan Tasmaniyaya: Daşqınlar siqnaldır, cavab isə bərpadır
İyul ayında Texasda baş verən dağıdıcı daşqınlar zamanı çayların düşərgələri yuyub aparması, uşaqların axın sularında itməsi bütün dünyada dərin kədər doğurdu. Bu hadisə yalnız yerli faciə deyildi – bu, sistemli uğursuzluğun nəticəsi idi: infrastrukturun, hazırlığın və təhlükələrin “nadirlik” adı ilə gözardı edilməsinin nəticəsi.
Eyni ssenari bir neçə həftə əvvəl Avstraliyada da yaşandı. Fərqli qitə, eyni xaos. Minlərlə insan evlərindən köçürüldü, cəmiyyətlər sarsıldı. Lakin bu dəfə hadisə yerində qlobal layihə idarəçiliyi təşkilatından olan bir nümayəndə – Dr. Michael Young – mövcud idi və liderliyin yalnız strategiya ilə deyil, həm də ürəklə həyata keçirilməsinin vacibliyini göstərdi.
Daha çoxu üçün bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Bu daşqınlar təsadüfi deyil – onlar illərdir yığılıb qalan və iqlim dəyişikliyi ilə daha da sürətlənən tendensiyanın nəticəsidir. Hazırda dünyada 2 milyarddan çox insan daşqın riski olan ərazilərdə yaşayır. Keçmişdə “100 ildən bir” deyilən daşqınlar artıq hər il baş verir.

Çılpaq həqiqət: Təkcə dayanıqlıq artıq yetərli deyil

Uzun müddətdir ki, dayanıqlıq “qızıl standart” kimi qəbul olunub: zərər verməmə, emissiyaların azaldılması, izlərin kiçildilməsi. Bunlar müsbət addımlardır, lakin artıq kifayət etmir. Çünki qorunmağa çalışılan sistemlər artıq pozulub.

Şəhərlər daşqın zonalarında salınıb, bataqlıqlar asfaltlanıb, təbiət yalnız statistik göstərici kimi nəzərə alınıb. Qısamüddətli mənfəət uzunmüddətli risklərin qarşısını alıb. Nəticədə təbii fəlakətlər zamanı reaksiya verməkdən başqa yol qalmır.

“Dayanıqlılıq” anlayışı mövcud sistemi bir az düzəlişlə saxlamağı nəzərdə tutur. Halbuki bu gün ehtiyac olan şey sistemin özü ilə bağlı transformasiyadır – bərpadır.

Bərpa – Zərərin azaldılması yox, sistemin yenilənməsidir

Bərpaedici yanaşma sadəcə mövcudu qorumağı deyil, zərərin aradan qaldırılmasını, sistemlərin özünü sağalda və öyrənə biləcək şəkildə dizayn edilməsini nəzərdə tutur. Məsələn:

  •  Düşərgə əraziləri daşqın modelləşdirməsi nəzərə alınaraq qurulsaydı
  •  İcma əsaslı çoxsəviyyəli xəbərdarlıq sistemləri (SMS, siren, peyk, könüllü şəbəkələr) olsa idi
  •  Axın meşə və bataqlıqlar qorunsaydı və ya bərpa olunsaydı
Bunların qarşısını almaq mümkün olardı. Bu, utopiya deyil – bu, praktik bərpa yanaşmasıdır.
Bu yalnız təbiət məsələsi deyil – bu, infrastruktur, rabitə, idarəetmə və dəyərlərlə bağlı məsələdir. Əsas məqsəd yalnız zərəri azaltmaq yox, gələcəyə hazırlanmaqdır – təsəvvür gücü ilə.

Hazır olmaq – keçmişə yox, bu günə uyğun sistem qurmaqdır
Hazırlıq təkcə radio və quru geyimlə kifayətlənmir. Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, hava xəbərdarlıqları, torpaq istifadəsi və fövqəladə hallara reaksiya sistemləri bugünkü reallığa uyğun olmalıdır – yoxsa fəlakətlər qarşısında yenə də aciz qalınacaq. Bu, bərpaedici yanaşmanın əsas mahiyyətidir.


GPM bu yanaşmanı dəstəkləyir 

Layihələrin uğuru artıq yalnız “vaxtında və büdcəyə uyğun” prinsipi ilə deyil, dayanıqlı, ədalətli və həyat dəstəkləyici meyarlarla ölçülməlidir. GPM bu baxış bucağını “bərpaedici dayanıqlıq” modeli kimi dəstəkləyir. Bu model:

  •  Zərəri azaltmaqdan daha çox, ekosistemləri sağaltmağı hədəfləyir
  •  Gələcək nəsilləri real maraqlı tərəf kimi nəzərə alır
  •  Layihə dizaynını yalnız nəticəyə deyil, uzunmüddətli təsirə əsaslandırır


Bu andan kim məsuliyyət daşıyır?

 

  • Layihə rəhbərləri, planlaşdırıcılar, siyasətçilər, mühəndislər, pedaqoqlar – real gücə malikdir. Sistemləri dəyişmək, dayanıqlığı təmin etmək, yaşamaq üçün uyğun mühitlər yaratmaq imkanı onların əlindədir.
  • Uşaqlarla işləyən rəhbərlər, müəllimlər, valideynlər – gələcək nəsli yalnız böhrana uyğunlaşdırmaq yox, ona cavab verə biləcək liderlər kimi yetişdirmək gücünə malikdir.

 

Sadəcə hesabatlar və sözlər kifayət deyil

 

Bu dövr yalnız karbon vədələri ilə deyil, cəsarət, yaradıcılıq və məsuliyyət hissi ilə cavab tələb edir. Artıq “nadir fəlakət” ifadəsi məsuliyyətsizliyin bəhanəsi ola bilməz.

Bərpaedici yanaşma artıq seçim deyil – yeganə cavabdır.

İtirilən həyatları yad etmək – yalnız başsağlığı ilə yox, cəsarətli qərarlarla, uzaqgörən liderliklə və qorunmağa layiq sistemlərlə mümkün olacaq.

 

 

 

Joel Carboni, 2025
Original məqalə üçün: GPM GLOBAL
Dayanıqlı layihə menecmenti haqqında daha çox öyrənmək üçün www.greenpm.az – a daxil olun