P5 Standartı – Layihələr üçün Yeni Təfəkkür Çərçivəsi

GPM təşkilatının yaratdığı “Layihə İdarəetməsində Dayanıqlılıq üçün P5 Standartı” bu sahədə əsas dönüş nöqtələrindən biridir. Bu standart, dayanıqlı layihə idarəetməsi üzrə metodiki və kompetensiya sənədləri ilə birlikdə təşkilatın dayanıqlılıq ekosisteminin üç dayağından birini təşkil edir. Bu vasitələr layihə mütəxəssislərinə hər bir mərhələdə dayanıqlı nəticələrə yönəlmiş yanaşma ilə işləməyə şərait yaradır.

Xüsusilə P5 Standartı layihələrin idarə olunmasını beş əsas ölçü üzrə yenidən çərçivələndirir: İnsanlar, Planet, Rifah, Proses və Məhsul. Bu, sadəcə kvotaları doldurmaq deyil — BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərini zəruri edən sistemik problemlərin əsas səbəblərini aradan qaldırmaqdır.

Təhlükə Heç Vaxt Bu Qədər Böyük Olmayıb

Beynəlxalq inkişaf layihələri əksər hallarda resursların az olduğu, maraqların toqquşduğu və qlobal böhranların intensivləşdiyi mühitlərdə həyata keçirilir. ABŞ-da baş verən dağıdıcı qasırğalar milyonlarla insanı yerindən didərgin salıb, kritik infrastrukturu məhv edib. Cənub-Şərqi Asiyada dağıdıcı daşqınlar bölgələri su altında qoyub, İspaniyada isə güclü yağışlar ailələri evsiz qoyub. Bunlar nadir hallar deyil — bu, artıq yeni reallıqdır.

Ənənəvi layihə idarəetməsi metodları bu reallıqlara cavab vermir. Həll isə transformativ, yəni dayanıqlılığı hər qərara daxil edən çərçivədədir. P5 Standartı yalnız zərərin qarşısını almağa deyil, həm də icmaları və ekosistemləri bərpa edən sistemlər yaratmağa yönəlib.

Beş Ölçü – Bir Dayanıqlılıq Vizyonu

1. İnsanlar: Layihələrin mərkəzində icmalar dayanmalıdır

Hər bir layihə insanlara təsir edir — benefisiarlar, işçilər və ya maraqlı tərəflər olaraq. Amma çox zaman bu insanların səsi eşidilmir və layihələrin əhatə etdiyi icmalar özlərini kənarda hiss edirlər. P5 Standartı bu vəziyyətin qarşısını alır — iştirakçılıq, bərabərlik və səlahiyyətləndirmə layihənin bütün mərhələlərində mərkəzi mövqe tutur. Misal üçün, Haitidə həyata keçirilən bir səhiyyə layihəsi yalnız qısamüddətli nəticələrlə kifayətlənməyib, yerli səhiyyə işçilərinin təliminə də sərmayə qoyub. Bu isə layihənin davamlı olmasını təmin edib.

2. Planet: Böhran dövründə dayanıqlılığı yenidən qurmaq

İqlim böhranının ciddiliyi artıq inkar edilə bilməz. Qasırğalar, daşqınlar, rekord yağıntılar qlobal mənzərəni dəyişir. Ətraf mühit reallıqlarını nəzərə almayan layihələr, əslində, mövcud problemləri daha da dərinləşdirir. P5-in “Planet” ölçüsü isə ekosistemlərin qorunması və yenidən bərpasını əsas götürür. Məsələn, Afrika ölkələrindən birində kənd təsərrüfatı layihəsi su ehtiyatlarının qorunması və meşələrin bərpası yolu ilə biomüxtəlifliyi qorumağa nail olub. Karib dənizi regionunda isə təmiz enerji layihəsi həm icmaları bərpa edib, həm də gələcək fəlakətlərə dayanıqlı infrastruktur yaradıb.

3. Rifah: İqtisadi inkişaf – Amma bərabərliklə

İnkişaf sadəcə iqtisadi göstəricilərlə ölçülməməlidir — əsas olan bu dəyərlərin bərabər paylanmasıdır. P5-in “Rifah” ölçüsü iqtisadi imkanların geniş ictimaiyyətə açıq olmasını təmin edir. Məsələn, Banqladeşdə qadınların gücləndirilməsi təşəbbüsü təhsil, mikromaliyyə və məşğulluq dəstəyi ilə birləşdirilərək qadınları yalnız fərdi inkişafla yox, icma səviyyəsində dəyişiklik yaratmaq üçün təşviq edib.

4. Proses: Layihələrin dayanıqlılığını təmin edən çərçivə

Yaxşı proseslər olmadan heç bir niyyət reallığa çevrilə bilməz. P5 Standartı layihələrin icrasına dayanıqlılıq prinsiplərini daxil edir — elastiklik, uyğunlaşma və qlobal inkişaf hədəfləri ilə uyğunluq təmin olunur. Keniyada həyata keçirilmiş bir yol layihəsi iqlimə davamlı materiallardan istifadə edərək və ətraf mühitə təsiri minimuma endirərək uzunmüddətli fayda yaradıb.

5. Məhsul: Gələcək üçün yaradılmış strukturlar

İstər məktəb, istər su sistemi, istərsə də enerji infrastrukturu olsun, layihənin son nəticəsi uzunömürlü olmalıdır. P5 Standartı layihələrin təkcə mövcud ehtiyacları deyil, gələcək tələbləri də nəzərə almasını təmin edir. Məsələn, Şərqi Avropada fəaliyyət göstərən tekstil şirkəti bu çərçivədən istifadə edərək istehsalat prosesini yenidən qurub — emissiyalar və su sərfiyyatı azaldılıb, daha davamlı məhsullar istehsal olunub. Bu, sadəcə dayanıqlılıq deyil — strateji uzaqgörənlikdir.

Köklü problemlərə cavab: Təkcə SDG-lərlə uyğunluq deyil

P5 Standartı yalnız qlobal çərçivələrlə uyğunlaşmaq məqsədi daşımır — onun əsas məqsədi bu çərçivələrin yaranmasına səbəb olmuş sistemik disbalansları aradan qaldırmaqdır. Onilliklər boyunca inkişaf layihələri qısa müddətli nəticələrə önəm verərək bərabərsizliyi və ekoloji dağıntını artırıb. P5 bu dövrü qırır: icmaları gücləndirən, ekosistemləri bərpa edən və ortaq rifahı əsas götürən layihələr yaradır.

Hazırda seçim anındayıq. İqlim dəyişiklikləri sürətlənir, sosial-iqtisadi bərabərsizlik dərinləşir və artıq hissəvi həllər kifayət deyil. Beynəlxalq inkişaf bu çağırışa cavab verməlidir — P5 Standartı kimi çərçivələrlə, dayanıqlı tərəqqini yenidən tərif edən yanaşmalarla.

Dünya bizi izləyir və risklər heç vaxt bu qədər böyük olmayıb. P5 təkcə texniki standart deyil — bu, bəşəriyyət üçün bir xilasedici vasitədir. İndi sual budur: bu çağırışa cavab veriləcəkmi?

Joel Carboni, 2025

Original məqalə üçün: GPM GLOBAL
Dayanıqlı layihə menecmenti haqqında daha çox öyrənmək üçün www.greenpm.az – a daxil olun